چرخه خواب یا مراحل خواب چیست؟
خواب یکی از حیاتی‌ترین فرآیندهای بدن انسان است که بدون آن، عملکرد ذهنی و جسمی ما دچار اختلال می‌شود. خیلی از افراد فقط به خوابیدن به‌عنوان یک “استراحت ساده” نگاه می‌کنند، در حالی‌که خواب یک چرخه‌ی پیچیده دارد و شامل چندین مرحله مهم است. آگاهی از اینکه چرخه خواب چیست و مراحل خواب کدامند کمک می‌کند کیفیت خواب خود را بهتر مدیریت کنیم و بفهمیم چرا گاهی خواب ما عمیق و آرام است و گاهی پر از بیداری‌های کوتاه و خستگی.
چرخه خواب چیست؟
چرخه خواب مجموعه‌ای از مراحل متوالی است که بدن و مغز در طول خواب تجربه می‌کنند. به‌طور میانگین هر چرخه خواب بین ۹۰ تا ۱۱۰ دقیقه طول می‌کشد و در طول یک شب، انسان معمولاً ۴ تا ۶ چرخه خواب را پشت سر می‌گذارد.
این چرخه شامل دو بخش اصلی است:
- خواب NREM (Non-Rapid Eye Movement) یا خواب بدون حرکت سریع چشم
- خواب REM (Rapid Eye Movement) یا خواب با حرکت سریع چشم
هرکدام از این بخش‌ها شامل مراحل مختلفی هستند که در ادامه به تفصیل بررسی میکنیم.
چند مرحله خواب داریم؟
چرخه خواب شامل ۴ مرحله است (سه مرحله در خواب NREM و یک مرحله در خواب REM). در جدول زیر می‌توانید این مراحل را به‌صورت خلاصه ببینید:
| مرحله خواب | نوع خواب | ویژگی‌ها | مدت زمان تقریبی |
|---|---|---|---|
| مرحله 1 | NREM | انتقال از بیداری به خواب، حرکات آهسته چشم، کاهش ضربان قلب | 5 تا 10 دقیقه |
| مرحله 2 | NREM | خواب سبک، کاهش دمای بدن، کند شدن فعالیت مغز | 20 تا 25 دقیقه |
| مرحله 3 | NREM | خواب عمیق، ترمیم بدن، تقویت سیستم ایمنی | 20 تا 40 دقیقه |
| مرحله 4 | REM | رویا دیدن، افزایش فعالیت مغز، تثبیت حافظه | 10 تا 30 دقیقه |
توضیحات کامل هر مرحله خواب
۱. مرحله اول (خواب سبک – ورود به چرخه خواب)
این مرحله اولین بخش از چرخه خواب است و تنها چند دقیقه طول می‌کشد. بدن در حال انتقال از حالت بیداری به خواب است. در این مرحله:
- فعالیت عضلات کاهش پیدا می‌کند.
- چشم‌ها حرکت آرامی دارند.
- فرد به‌راحتی بیدار می‌شود.
این مرحله مثل “دروازه ورود به خواب” عمل می‌کند.
۲. مرحله دوم (خواب سبک واقعی)
این مرحله حدود نیمی از کل خواب شبانه ما را تشکیل می‌دهد. در این حالت:
- دمای بدن کاهش می‌یابد.
- ضربان قلب کندتر می‌شود.
- مغز وارد الگوهای خاصی به نام “دوک‌های خواب” می‌شود که برای تثبیت حافظه اهمیت دارند.
اگر کسی شما را در این مرحله بیدار کند، معمولاً می‌گویید “اصلاً حس نکردم خواب بودم”.
۳. مرحله سوم (خواب عمیق یا خواب موج آهسته)
یکی از مهم‌ترین مراحل چرخه خواب است. در این مرحله بدن وارد عمیق‌ترین حالت استراحت می‌شود:
- رشد و ترمیم بافت‌ها در این مرحله اتفاق می‌افتد.
- سیستم ایمنی بدن تقویت می‌شود.
- انرژی بدن ذخیره می‌شود.
این مرحله برای سلامت جسمی و روحی حیاتی است. افرادی که خواب عمیق کافی ندارند، معمولاً روز بعد احساس خستگی و بی‌حوصلگی می‌کنند.
همچنین بخوانید: چگونه سریع بخوابیم؟
۴. مرحله چهارم (خواب REM – مرحله رویا دیدن)
آخرین مرحله چرخه خواب خواب REM است که مغز در آن بسیار فعال می‌شود:
- بیشتر رؤیاها در این مرحله رخ می‌دهند.
- مغز خاطرات روز را پردازش و تثبیت می‌کند.
- تنفس نامنظم‌تر و ضربان قلب سریع‌تر می‌شود.
اگرچه بدن در این مرحله کاملاً آرام است، اما مغز تقریباً به اندازه زمان بیداری فعالیت می‌کند.
چند چرخه خواب در طول شب اتفاق می‌افتد؟
به‌طور میانگین، یک فرد سالم در طول شب ۴ تا ۶ چرخه خواب کامل را تجربه می‌کند. یعنی اگر خواب شما ۸ ساعت باشد، هر ۹۰ دقیقه یک چرخه کامل از مراحل خواب را طی خواهید کرد.
چرا آگاهی از چرخه خواب مهم است؟
شناخت مراحل خواب به ما کمک می‌کند:
- کیفیت خواب خود را افزایش دهیم.
- بفهمیم چرا گاهی بعد از ۸ ساعت خواب هنوز خسته هستیم.
- با تنظیم ساعت خواب، بدن را هماهنگ‌تر کنیم.
- از مشکلاتی مثل بی‌خوابی یا خواب سطحی پیشگیری کنیم.
همچنین بخوانید: چرا هنگام خواب عرق میکنیم؟
رابطه تشک مناسب با چرخه خواب
یکی از عواملی که کیفیت خواب و چرخه‌های آن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، نوع تشک است. خوابیدن روی یک تشک نامناسب باعث می‌شود بدن مدام جابه‌جا شود و نتواند به مراحل عمیق خواب برسد. تشک طبی به دلیل خاصیت ارتجاعی و حمایت کامل از ستون فقرات، فشار بدن را به‌طور یکنواخت پخش کرده و باعث می‌شود فرد راحت‌تر به خواب عمیق وارد شود.
جمع‌بندی
حالا می‌دانیم که چرخه خواب چیست و شامل چه مراحلی است. خواب فقط خاموش شدن بدن نیست؛ بلکه فرآیندی پیچیده و مرحله‌ای است که هر بخش آن نقشی حیاتی دارد. برای داشتن خواب عمیق و آرام باید هم به سبک زندگی خود توجه کنیم (مانند کاهش استرس، پرهیز از مصرف کافئین قبل از خواب) و هم به محیط خواب و انتخاب تشک مناسب اهمیت بدهیم.
برچسب ها